27

i tworzy swoisty poczet władców gloryfikujący Zygmun-
ta III Wazę i odwołujący się do jego jagiellońskich kon-
strukcji genealogicznych9.
Od lat 50. XX w. prowadzono również szczegółowe ba-
dania nad szeroką recepcją Regum Poloniae icones w ilu-
strowanych publikacjach wydawanych w Polsce, Niem-
czech i Szwecji, nie rozstrzygnięto jednak problemu bez-
pośredniego źródła powtórzeń. Chrzanowski uważał, że
Treter wykonał pewną liczbę odbitek, którymi obdarował
swoich przyjaciół i w ten sposób wprowadził je do obie-
gu wydawniczego. Pytanie o to, czy Icones miały swoją re-
gularną edycję, czy też zostały wydane w kilku zaledwie
egzemplarzach przeznaczonych dla niewielkiej grupy od-
biorców, pozostało bez odpowiedzi10. W ostatnich latach
przypomniano także o powtórnym odbiciu Treterow-
skich płyt jako ilustracji do Polska kongars saga Johana
Göstafa Hallmana (1701-1757), wydanej w 1736 r. w kró-
lewskiej drukarni spadkobierców Johana Henrika Wer-
nera w Sztokholmie* 11. W szwedzkojęzycznym poczcie
władców Polski, dedykowanym królowej Ulryce Eleono-
rze młodszej (1688-1741) przez wdowę po zmarłym im-
presorze drukarni królewskiej, wykorzystano wszystkie
wykonane przez Tretera podobizny władców - od Lecha
do Zygmunta III Wazy. Ze zrozumiałych względów pomi-
nięto jedynie kartę tytułową Icones z polskim orłem, za-
wierającą informację o tytule dzieła i imieniu autora serii.
Brakujące ryciny władców od Władysława IV do Stani-
sława Leszczyńskiego uzupełnił szwedzki rytownik Carl

informacyjny Zamku Królewskiego w Warszawie”, 2013, nr 1/2,
s. 5-15.
9 Więcej na temat genealogicznych projektów Zygmunta III Wazy,
zob. H.-J. Bömelburg, Polska myśl historyczna, s. 290-365 (jak
wprzyp. 5).
10 T. Chrzanowski, Działalność artystyczna Tomasza Tretera, s. 171
(jak wprzyp. 1).
11 J.G. Hallman, Polska kongars saga och skald, Stockholm 1736.
Pierwszy autorstwo miedziorytów ilustrujących Sagę przypisał
Treterowi Gustav Edvard Klemming (Ur en antecknares sam-
lingar, Stockholm 1879, s. 2-3) w sierpniu 1879, a więc w czasie,
gdy w Polsce leones znano jedynie ze źródeł pisanych. O atrybu-
cji dokonanej przez szwedzkiego badacza w XVIII w. wspomnia-
ła Małgorzata Kumała w nocie katalogowej Polska kongars saga,
[w:] Orzeł i Trzy Korony, s. 311-312 (jak w przyp. 7), a ostatnio
także Erik Zillén (Poczet królów polskich i bajka lafontenowska
w moralizatorskim dziele osiemnastowiecznej literatury szwedz-
kiej, „Prace Polonistyczne”, 69, 2014, s. 133, przyp. 5). Obszer-
niej szwedzką reedycję cyklu Tretera omówiła Hanna Widacka
(Szwedzki poczet władców polskich czyli Tomasz Treter redivivus,
„Biuletyn Historii Sztuki”, 69, 2007, z. 3/4, s. 189-201). Widacka
uznała Polska kongars saga za tłumaczenie Thronu oyczystego albo
pałacu wieczności Augustyna Kołudzkiego. Autorstwo Johana
Göstafa Hallmana wykazał ostatnio Zillén (Poczet królów pol-
skich, s. 131-143). Przytoczył on szwedzką literaturę przedmiotu
na temat atrybucji Polska kongars saga i zauważył, że wcześniej
autorstwo tekstu przypisywał Hallmanowi także m.in. Klemming
i Estreicher.

Erik Bergqvist (1711-1781) na podstawie dostępnych sobie
wzorów graficznych12. Wśród zachowanych egzemplarzy
Polska kongars saga można napotkać na książki ze staran-
nie podkolorowanymi ręcznie ilustracjami, które swoją
estetyką są bliskie Regum Poloniae icones ze zbiorów Os-
solineum13. Jednak ryciny w egzemplarzu Polska kongars
saga ze zbiorów Biblioteki Królewskiej (sygnatura 1700-
-1829 M), podobnie jak w przechowywanych tam egzem-
plarzu Regum Poloniae icones, nie zostały podkolorowane.
Hanna Widacka zwróciła uwagę na różnicę stanu za-
chowania matryc w badanych przez siebie egzemplarzach
szwedzkiego pocztu14. Sugeruje to niewielki nakład i licz-
bę wcześniejszych edycji Regum Poloniae icones oraz nie-
współmiernie większą edycję szwedzkiej książki. Podob-
nie duża liczba zachowanych egzemplarzy Polska kongars
saga świadczy o tym, że w największym nakładzie serię
Tretera wydano właśnie w 1736 r. w Sztokholmie, w formie
ilustracji do tekstu szwedzkiego pastora15. Powody wyda-
nia pocztu i jego popularności pozostają przedmiotem
hipotez. Widacka odrzuca możliwość uznania szwedz-
kiego dworu za pomysłodawcę cyklu i jest gotowa łączyć
go z mecenatem Stanisława Leszczyńskiego. Badaczka
zamyka swoje rozważania uwagą o braku portretu panu-
jącego od 1733 r. Augusta III oraz spostrzeżeniami doty-
czącymi unikalności portretu Stanisława Leszczyńskiego
w Polska kongars saga, dla którego trudno znaleźć graficz-
ny lub malarski pierwowzór. Widacka zauważa także, że
biogram Stanisława Leszczyńskiego jest najdłuższy spo-
śród wszystkich zawartych w książce. Wysuwa na tej pod-
stawie hipotezę o mecenacie Stanisława Leszczyńskiego
i jego inicjatywie wydawniczej. Dedykację skierowaną do
Ulryki Eleonory interpretuje jako wyraz wdzięczności za
udzielone Leszczyńskiemu wcześniej wsparcie. Tymcza-
sem duże zainteresowanie postacią polskiego króla-księ-
cia od połowy lat 30. i w latach 40. XVIII w. w Szwecji

12 H. Widacka, Szwedzki poczet władców polskich, s. 197 (jak
w przyp. 11). Tam także obszerniejsza charakterystyka oeuvre
Berqvista oraz użytych przez niego wzorów (s. 197-199). W Pol-
ska kongars saga nie zamieszczono jedynie portretu Michała Wiś-
niowieckiego - miejsce na podobiznę, wyznaczone, jak w przy-
padku pozostałych ilustracji, ornamentalną ramką, pozostawiono
puste.
13 Za przykład może posłużyć egzemplarz Polska kongars saga ze
zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, sygnatura 40946 I.
14 H. Widacka, Szwedzki poczet władców polskich, s. 195-196 (jak
wprzyp. 11).
15 Polska kongars saga znajduje się m.in. w zbiorach Biblioteki Kró-
lewskiej w Sztokholmie, Biblioteki Uniwersyteckiej w Uppsali,
Diecezjalnej i Regionalnej Biblioteki w Skara, Biblioteki Królew-
skiej w Kopenhadze, Biblioteki Brytyjskiej, Rosyjskiej Biblioteki
Państwowej w Moskwie, zaś w Polsce m.in. w Bibliotece Narodo-
wej, Bibliotece Czartoryskich, Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece
Uniwersyteckiej w Warszawie, Bibliotece Uniwersytetu w Łodzi
oraz Bibliotece Publicznej m. st. Warszawy i Bibliotece Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich (z dubletów Muzeum Narodowego
w Krakowie).